دوستی

دوست خوب کیست؟

این گفته حضرت امیر علیه‏السلام چقدر دلنشین است که می‏گوید: «دوست، انسانی است که همان خودت است،

 جز آنکه کالبدش غیرتوست»، گروهی معتقدند دوستی یک نوع قرار داد اخلاقی است

 که با انگیزه‏های خاص دنیوی و اخروی بین افراد به وجود می‏آید

 و گروهی دیگر بر این باورند که دوستی نوعی رابطه خاص است

 که در شرایط خاص شکل می‏گیرد

؛ شرایطی مثل همذات پنداری با فرار از تنهایی با انگیزه‏های دیگر.

اگر ندانیم اصل و اساس دوستی چیست

 و اصلا چرا انسان باید با دیگران طرح دوستی بریزید. ممکن است

 لفظ دوست و کاربرد آن را با خیلی چیزهای دیگر اشتباه بگیریم

. این دوستی‏ای که این‏قدر قرآن و ائمه علیه‏السلام به آن تاکید کرده‏اند،

 خودش عالمی دارد که بیشتر ما انسان‏ها را آن غافلیم.

آیه ۷۱ سوره توبه این را به روشنی بیان کرده:

«مردان و زنان با ایمان دوستان یکدیگر(و در ترجمه ای دیگر یار و یاور یکدیگر) اند

 که همدیگر را به کارهای پسندیده وا می‏دارند و از کارهای ناپسند باز می‏دارند».

چگونه دوست خوب را بشناسیم ؟

در مرام مسلمانان، هدف تمام اعمال و رفتارها، به آخرت و خشنودى خدا بر مى‏گردد؛ از این رو هرگاه در پى انجام عملى بر مى‏آییم، اولین سؤال آن است که آیا این عمل ، موجب خرسند شدن حضرت حق مى‏شود یا نه ؟ آیا خداوند به انجام دادن این عمل رضایت دارد یا نه؟ زیرا همگى بنده اوییم و باید در پى تحصیل رضایت مولاى خود باشیم .

انگیزه اصلی از نگاه توحید اسلام در انتخاب دوست ، نیاز به همراه است . از نظر اسلام انسان سالک کوی خدا است و یکی از نیازهای این راه ، داشتن دوست همراه و کسی است که در مسیر الی الله کمک کار سالک باشد . یعنی دو نفر یا چند نفری که در اثر رابطه دوستی در مسیر خدایی شدن هم پیمان شده اند که به هم کمک کنند .

 بنابراین ویژگی اصلی و عمده دوست برای یک انسان مسلمان و مؤمن در راه بودن است . اگر کسی در راه خدا باشد ، و هدف و انگیزه اش وصول به خدا و خدایی شدن باشد ، به طور قطع شرایط دیگر را نیز خواهد داشت ؛ زیرا شرایط جزئی همه زیر مجموعه و نتیجه ایمان و در راه خدا بودن فرد است .

البته برای این منظور نیاز به خودشناسی هم وجود دارد . یعنی باید انسان ببیند خودش اهل راه هست یا نه؟! اگر اهل راه بود؛ خوب طبیعی است که باید دوست او نیز اهل راه باشد. اگر در این زمینه اشتباه بکند؛ این خطر وجود دارد که در اثر معاشرت با دوست گمراه ؛ او نیز از مسیر عبودیت و کمال خارج شود و گمراه گردد .

 بنابراین با این بیان و معیار؛ ضرورت دقت در این زمینه کاملاً مشهود و سرنوشت ساز است.

دوست بد کیست؟

رفاقت با افراد بد و فاسد، سرانجام در روز قیامت گریبان آدمی را می گیرد؛ آن گونه که در آن روز فریاد بر می آورد:
ای وای بر من! کاش فلانی را به عنوان دوست و رفیق بر نمی گزیدم. پس از آنکه وی بر من آمد، مرا از یاد خدا گمراه نمود.(1)
با توجه به آثار زیان بار معاشرت با این افراد، در آموزه های دینی بر بیان جزئی ترین ویژگی اینان تأکید گردیده تا از طرح رفاقت با آنان پرهیز گردد. لقمان به فرزندش سفارش نمود: «فرزندم! هر کس همنشین افراد بد شود، سالم نمی ماند.»(2)
امیر مؤمنان (علیه السلام) نیز می فرماید:
همنشینی با افراد بد و شر موجب نابودی است.(3)
از رفاقت با افراد بد دوری نما؛ زیرا آنان مانند آتش هستند که رفت و آمد با آنان [زندگی تو را] می سوزاند(4)
عادت افراد بد اذیت و آزار رسانی به دوستان است.(5)

مار بد جانی ستاند از سلیم ... یار بد آرد سوی نار جحیم
مار بد زخم ار زند بر جان زند ... یار بد بر جان و بر ایمان زند(6)

مهم ترین کسانی که ناشایست و بد شمرده شده اند و باید از دوستی آنان پرهیز نمود، اینان اند: فرد منحرف از دین، گناهکار و بی بند وبار، خائن، نادان، ستمگر، ترسو، بخیل، فرومایه، تن پرور، دروغگو، ناسزاگو، چاپلوس، شراب خوار، حیله گر و بی حیا.(7)
امیر مؤمنان (علیه السلام) می فرماید:
برای فرد مسلمان شایسته است که از دوستی سه دسته افراد بی حیا، نابخرد و دروغگو اجتناب ورزد؛ زیرا فرد بی حیا، کار زشت خودش را برای تو آراسته و زیبا جلوه می دهد [و] دوست دارد تو نیز مثل وی باشی و تو را بر امر دینی و آخرتت یاری نمی کند. همنشینی با وی، جفا و سنگدلی است و رفت و آمد تو با او مایه ننگ توست.
اما احمق و نابخرد، تو را به خیر و خوبی راهنمایی نمی کند و امیدی نیست که بدی را از تو دور سازد، گر چه تمام تلاش خود را انجام دهد. چه بسا که می خواهد به تو سودی برساند، ولی در واقع به تو ضرر رسانده است. پس مرده این فرد بهتر از زنده اوست؛ سکوت او بهتر از سخن گفتنش است و دوری از چنین شخصی بهتر از نزدیکی با وی است.
اما دروغگو، هیچ لذتی در همراهی با او برای تو نیست؛ زیرا [به دروغ] سخن تو را [برای دیگران] نقل می کند و سخن [دیگران را نیز به دروغ] نزد تو نقل می نماید.(8)
اما سجاد(علیه السلام) نیز به فرزندش سفارش نمود: فرزندم! متوجه پنج گروه باش که با آنان دوست و همنشین، هم کلام و همراه نشوی. فرزند گفت: ای پدر! این افراد چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود:
از رفاقت با دروغگو بپرهیز؛ زیرا او مانند سراب است که دور را برای تو نزدیک و نزدیک را برای تو دور نشان می دهد. [مطلب را برخلاف واقع بیان می کند]
از رفاقت با گناهکار بپرهیز؛ چرا که تو را به بهای یک لقمه یا کمتر از آن می فروشد.
از رفاقت با بخیل نیز بپرهیز؛ زیرا در نیازمندترین زمان، تو را با مال و دارایی خودش خوار می کند. [به تو کمک مالی نمی کند]
از رفاقت با احمق و نابخرد بپرهیز که می خواهد تو را سود برساند، ولی به تو ضرر خواهد رساند.
از همنشینی با کسی که با خویشاوندان خویش قطع ارتباط نموده، پرهیز نما که درکتاب آسمانی در سه جا لعنت شده اند.(9)
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید:
خدایا! به تو پناه می برم از دوست حیله باز که دیدگانش مرا می بیند و دلش مراقب من است. اگر نیکی ببیند، پنهان می سازد و اگر بدی ببیند، آشکار می سازد.(10)
امام باقر (علیه السلام) به یکی از یارانش فرمود:
ای صالح! پیرو کسی باش که تو را می گریاند، در حالی که دلسوز توست و پیرو کسی مباش که تو را در حالی می خنداند که خیانتکار به توست.(11)